As Rubaiyát de Omar Kayyám, O Astrónomo-Poeta de Persia. 
Grial, Revista Galega da Cultura. Vigo, 1965.

No ano de 1959 conmemóruse o Centenario da publicación dunha das máis famosas obras de literatura inglesa. Un volumen hoxe soado e que ten ademais unha curiosa historia. No libro do que falamos rexurdiron frores da lírica e do pensamento, vellas xa de oito séculos, máis sempre louzanas e recedentes, transplantadas dos xardíns orientais do Irán ós non menos poéticos e románticos da nórdica Inglaterra; traguidas dende os tempos dos fastuosos Emperadores Alp Arslán e Malik Shah deica a época da máis poderosa Raíña-Emperadora de Edade Moderna; vertida a súa beleza da antiga e poética língoa persa no rico molde da fala inglesa, aínda non nacida cando Omar Khayyám escribira as súas incomparables “rubáiyát”.

Cousa tamén extraordinaria –aquel pequeno volume que caíra, na data da súa saída do prelo, e por máis uns anos, no máis compreto silenzo nen unha soia crítica ou reseña en revistas ou xornaes, e indo a ramatar axiña a edición enteira no caixón dos “restos de edición”, pra ser vendida a un penique o exemplar– xurdeu de súpeto, despóis do inicial esquecemento, como un dos éisitos literarios máis famosos que se teñen coñecido. Acollido coas ferventes loubanzasdos inteleituaes; pubricado nos seus millóns de exemprares no descurso de cen anos, en edición tras edición, dende as máis modestas até as luxosamente ilustradas; o presente favorito dos ingleses nos aniversarios e no Nadal; a máis loubada versión poética que endexamáis se teña feito dunha língoa a outra…

OMAR KHAYYÁM DE NAISHÁPÚR

Era tal libro o que levaba por tíduo “The Rubáiyát ob Omar Khayyám”. O traductor inglés que fixo a versión na súa língoa das estrofas orixinaes do poeta persa precedía os seus versos dunha nota biográfica tiduada “Omar Khayyám, O Astronomo-Poeta da Persia”. Esta nota constaba principalmente da transcripción dun artigo pubricado na “Calcuta Review” no ano 1857, da autoría de Edward Cowell, amigo de Edward FitzGerald e o seu antigo profesor de persa. Fora tamén o propio Cowell quen lle tiña un ano antes brindado o seu antigo alumno a copia dun manuscrito que contiña parte da obra do poeta oriental, presente que foi a orixe do fondo intrés de FiztGerald na poesía de Omar. Cowell tiña procurado os datos que foran a base do seu artigo na “Historia dos Asesinos” de Mirkond, na que se contiña as memorias , ou “Testamento”, do Visir Nizám al Mulk, proteitor e amigo do autor orixinal das “Rubáiyát”.

O que segue é un resumen das anteditas notas biográficas, oferecidas por FitzGerald ós seus leitores, hai cen anos:

O poeta persa Omar Khayyám nacéu na cidade de Naishápúr, na segunda metade do século XI. Na escola do sabio Imán Mowaffak foi compañeiro de estudios de Nizam al Mulk, que había ser máis tarde Visir dos Sultáns Alp Arslán e Malik Shah. Tamén foi Omar condiscípulo de Hasán ben Sabbáh, coñecido moitos anos máis tarde polo nome de “O Vello das Montañas”, o medoño xefe da “Seita dos Asesinos”. Cóntase que os tres estudantes conviñeran en que aquel que conquerise primeiro o poder e a riqueza compartiría a súa prosperidade cos seus antigos compañeiros. Foi a Nizám a quen máis de presa lle sorríu a Fortuna, pois como se dixo chegou a acadar a eminencia do posto de Visir dos Sultáns da Persia.

Non se esquecéu o Visir de comprir a súa promesa, e cando Hasán se lle apresentóu, concedeulle o que íste máis anceiaba, un posto no goberno do país. Mailas ambicións do futuro “Vello das Montañas” non se atoparon satisfeitas, e ó pouco tempo conspirou contra o seu proteitor e tivo que fuxir da Corte. Despóis de lingas aventuras rematóu sendo o xefe da temibre “Seita dos Asesinos”, os fanáticos fumadores de “hashish”, que dende o Castelo de Alamút, inexpugnable no seu rochedo, semeaban o terror no mundo musulmán. Pasados moitos ano, o propio Nizám foi víctima do puñal do desleigado e traicioeiro amigo da súa mocedade.

Tamén se achegóu Omar ó seu antigo compañeiro pra lle pedir o coprimento da antiga promesa. Mailas súas aspiracións eran ben outras que as de Hasán. Non quixo recebir do seu proteitor cárregos nen honras, e si máis tarde conqueriu gran renome como sabio astrónomo e gozou de proteición e o favor de dos Sultáns, foi en virtude dos seus propios merecementos. De Nizám soamentes quixo aceitar unha pensión que lle permitise, nas súas propias verbas “vivir nun curruncho, baixo a sombra da vosa fortuna, pra dende alí espallar o coñecimento das ventaxas da Cencia e pregar pola vosa vida e prosperidade”. E de tal xeito , conta Nizám, viveu e morreu Omara, ” ocupado en gañar coñecimentos de todo xénero, siñaladamente da Astronomía, na que chegóu a unha moi outa eminencia”.

Foi encarregado polo Sultán Malik Shah da reforma do antigo Calendario, na que se aprosimou á esaititude do Gregoriano. Foi autor de diversos traballos centíficos, entre eles un tratado de Álxebra e unhas Táboas Astronómicas.

O seu “nome poético”, Khayyám, quer decir “facedor de tendas”, e conta a tradición que nalgunha época da súa vida traballou neste oficio.

Omar Khayyám faleceu no ano 1123, segun os datos que serviron de información a FitzGerald. Mailas posteriores investigacións fixaron a súa morte no ano 1131 ou 1132.

A aneidota final que del se nos relata garda unha conmovente armonía coa espresión das súas máis intimas emocións poéticas tal como as coñecemos nas “Rubáiyát¨”. Cóntase de seguinte forma no prefacio de vellos manuscritos dos seus poemas:

“Está escrito nas crónicas dos antigos que este Rei dos Sabios, Omar Khayyám, morreu en Naishápúr no ano da Héxira 517; na Céncia non tivo rival- foi o verdadeiro cumio do seu tempo. Khwajah Nizámi de Samarcanda, que foi un dos seus alumnos, relata a seguinte historia: Teño conversado moitas veces co meu mestre Omar Khayyám, nalgún xardín; e un día díxome, “A miña cova ha de estar nun lugar onde o vento Norte poida espallar rosas enriba dela”. Maravilleime das verbas que falóu, máis decateime de que non eran verbas valeiras. Anos máis tarde, cando me cadrou visitar Naishápúr, fun deica o seu derradeiro lugar de repouso, e ¡alí estaba!, xustamente á beira dun xardín, e as árbores carregadas de froito alongaban as súas ponlas por enriba do muro do xardín e deixaban caer as frores sobre da súa tomba, de xeito que a lousa ficaba escondida debaixo delas”.

Disfrotóu Omar dos favores de Sultáns eVisires e da ademiración de moitos homes insines do seu tempo, mais nin entón nin máis tarde chegóu a conquerir entre o seu pobo a popularidade e honra que merecía, nin a fama que gozaron outros poetas da súa terra. Sen dubida eran as súas ideas de abondo atrevidas e o bastante arredadas da ortodoxia como pra gañarlle a xenreira daqueles de quenes se mofaba persecucións, e que vivéu algún tempo no eisilio.

Os investigadores eruditos aconséllannos que non acreditamos na historia dos tres condiscípulos, posto que as datas dos seus respeitivos nacimentos non concordan coa sua posibre coincidecia na escola do sabio Imán Mowaffak. En todo caso, o conto é bonito… e cantas outras historias, non confirmadas, pasan por boas.

I esto lévame a decir outra cousa. Iste volume non ten a pretensión pola miña parte, de ser máis que unha tradución do libro que hai cen anos se pubricou na Inglaterra, baixo o títudo “As Rubáiyát de Omar Khayyám, O Astrónomo-Poeta da Persia”. É polo tanto l´poxico que deixe o contido do volume inglés tal como se atopaba no orixinal e que respeite o que respeite o que nel se nos apresenta, tanto no qufe se refire ó texto poético como no reñativo ó prólogo e notas que escribéu FitzGerald. Sei que incruso se ten negado por algúns investigadores que o sabio Omar Khayyám, astrónomo e matemático, fose o autor das “rubáiyát” que inspiraron a versión inglesa. Coido, dado o caraiter diste volume, que non me compre a min opinar encol deste misterio, si é que eisiste. Mais tamén penso que debo decir que pra min o Sabio Omar e o Poeta Omar son a mesma persoa.

Algunhas das razóns queme levan a pensat así son as seguintes:

No manuscrito atopado por Cowell na Biblioteca Bobleiana da Universidade de Oxford, coñacido polo “Manuscrito de Oiseley”, e cúia data é a de 1460, figura un prefacio en prosa encol da figura de Omar Khayyám como autor das cuartetas que se atopan en dito manuscrito.

No libro “Atish-Kada”, ou “Templo do Fogo”, escrito por Adhar na Persia, entre os anos 1760 e 1779, e que contén poemas persas e biografías dos seus autores , atópanse unha breve nota biográfica sobre Omar Khayyám de Naishápúr, precedendo trinta e unha das suas “rubáiyát”.

Na anéidota onde se conrta o que dixo o sabio Omar Khayyám, nun xardín da cidade de Balkh, encol das frores que desexa cobrisen a sua tomba, e que Nizámi de Samancarda relata nos seus “Chahár Maqála”, escritos no ano 1156, apresentasenos un home que se espresa esaitamente como o faría o autor das “rubáiyát”, e as suas verbas coinciden no seu esprito cos sentimentos poéticos das famosas cuartetas. Xustamente como na obra do poeta se poden apreciar amostras do seu coñecimento da Céncia en xeral, e da Astronomía en particular. Merece citarse eiqui algo do que a este espeito dí FitzGerald no seu prólogo. “A Facultade Matemática, tamén, que rexía a sua Fantasía, e condensaba o seu verso até acadar unha Calidade e Cantidade descoñecidas na Poesía Persa, e cecáis na Oriental, contribuía pola sua mesma virtude a facelo menos popular entre os seus compatriotas…Omar foi i único Matemático entre os poetas da sua terra…”.

Máis dun viaxeiro moderno ten relatado que ainda eisistía hai pouco a tradición popular de que o Omar Khayyám enterrado en Naishápúr, que é sen dúbida algunha o sabio matemático, foi un heterodoxo e un librepensador, xuicios axeitados á figura do poeta. Non é probabre que as ideias dun astrónomo provocasen semellante repulsa no vulgo, oito séculos despóis da sua morte.

Na propia Inglaterra a identidade de sabio e poeta non ten sido posta en dúbida nistes cen anos, aindaque todos saben que moitas das cuartetas contidas no Manuscueta de Calcuta non son de Omar. Mais éstas foron xustamente as que FitzGetald ono traducíu, por considetalas onferiotes. Os mais recentes e autorizados estudos encol destas “rubaíyát” e da obra de FitzGerald- que son tres libros do Profesor A.J. Arberry, da Universidade de Cambrigde, eminente experto na língoa e a literatura de Persia- non insinúan dúbida algunha de que Omar Khayyám, o Astrónomo de Naishapúr, seña o autor das referidas cuartetas. Antes polo contrario, dedúcese destes volumes que o seu autor dá como un feito aceitado e sabido a identificación nunha mesma persoa do Astrónomo e do Poeta.

O principal razonamento dos que poñen en dúbida a autoría das “rubáiyát” básase no feito de que os comtemporáneos de Omar non fan alusión á obra poética do sabio de Naishápúr. Mais non é iloxico pensar que as aitividades poéticas do astrónomo, cecáis fosen consideradas polos demáis como un simple pasatempo sen importancia, ou incluso como unha extravagancia, en comparanza coa laboura centifica do seu autor. E tamén se xulgase posibremente que non era prodentedar moita pubricidade a unhas ideias tan arredadas da ortodoxia reinante.

En todo caso coido que é lícito preguntar cómo axonteceu que si Omar Khayyám de Naishápúr non foi o autor destas “rubáiyát” , de tan outra coalidade poética, non lle foi atribuida a sua autoría, ó que parece, a ningún outro poeta. ¿Cómo non se falou xamáis de outro autor hipotético en toda a historia da literatura persa?

Mais, a final, nada máis convincente, para mín, da identidade do home de cencia e do poeta, que a indubidabre mistura das coalidades de un e outro tipo de mentalidade que tan craramente se amostran no conxunto desta obra.

EDWARD FITZGERALD

O traductor inglés de Omar Khayyám naceu en Bredfield, Condado de Suffolk, en 1809. Estudou na escola de Bury St. Edmund, e na Universidade de Cambridge. Casoúse, en1856, con Lucy barton, filla dun poe´ta cua´quero.

Ainda que foi home cordial,caritativo, grato compañeiro, e sociable, preferiu a vida tranquila en diversas residecias ruraes do seu Condado natal, arredado dos convencionalismos sociais e adicado á súa obra literaria, á xardinería e á navegación polas augas interiores da rexión de East Anglia. Contou entre os seud amigos a algunhas das principaes figuras literarias so seu trmpo, entre elas Tennyson, crabbe, Carlyle e Thackeray. Faleceu en 1883.

Na sua obra cóntase varias traducións do persa, alén das 2rubáiyát”, outras do grogo, principalmente de Esquilo, e a 2tradución-adaptación” de seis obras de Calderón de la Barca.

No descurso dos anos anteriores á pupricación da sua versión das “Rubáiyát” de Omar Kháyám, FitzGerald tiña estado a estudar o idioma persa co seu amigo e profesor Edwar Cowell. Denantes de adicarse á sua laboura máos famosaxa traducira algunha outra obra so persa ó inglés. No ano se 1856 Cowell descubríu na Bibliteoca Bobleiana de Oxford un manuscrito persa procedente da colección de Sir willam Ouseley. Iste maniscrito contiña cento cicoenta e oito “rubáiyát” de Omar Khayyám, e databa do ano 1460. Cowell ,tivo a amistosa e feliz idea , de cuia transcendencia para o povir se ni decataba, de facer unha copia do manuscrito e mandarlla ó seu antigo alumno. En 1857 Cowell foise á India, pra ocupar o cárrego de Profesor d e Historia no “Presidency College” de Calcuta .Foi alí onde escribeu e pubricóu o traballo que lle serviu logo a FitzGerald pra facer a sua nota biográfica encol de Omar Khayyám. Dende a India tamén lle mandou Cowell a FitzGerald a copia doutro manuscrito alí eisistente, moi inferior ó se Oxford , e que contiña quinientas deceséis cuartetas , das que moitas , porén, foron consideradas como alléas á obra de Omar, vista a sua inferior calidade poética.

FitzGerald traballou durante tres anos na sua versión, e nise tempo mantivo unha longa correspondencia con Cowell. Nas suas cartas faise constante alusión á sua laboura e ás dificultades que nela atopaba. Tamén se deixa ver a fonda impresión que a obra de Omar tiña deixado no seu esprito, e con canta emoción e amor a estudaba e traducía. Cando xulgóu que o seu traballo estaba rematado fixo chegar unha seleición das cuartetas a unha revista londinense,na espranza de fque fosen pubricadas, mais non tivo éisito no seu intento. Afinal resolveuse a custear el mesmo a impresión da sua obra, en número de douscentos cincoenta exemprares. No matzal do ano 1859 entregou a sdición compreta ó coñecido libreiro londinense Bernard Quaritch, pra a dua venda. O resultado non puido ser máis desafortunado. O silenzo encol do 2Rubáiyát” foi absoluto. Non apareceu un só comentario nas revistas literarias. Os anuncios pubricados por conta de FitzGerald tampouco deron resultado algún. Non consta que se vendese un só exemprar. A edición enteira foi parar ó caixón dos restos de edición, onde calquera podía adequerir un volumme a cambio dunha modesta moeda de cobre. Mais nin ainda atal prexo se vendía. Pasaron máis de dous anos denantes de que alguen coa intelixencia e a sensibilidade suficientes tivese por acaso nas duas mans aquela xóia literaria e se decatase da sua valía. Despóis desto xa non se demoróu moito a difusión da boa nova. Axiña chegou a noticia ós compoñentes do grupo inteleitual máis importante daquela época, composto polos prerrafaelistas -pintores, poetas, críticos. Tanto a sua máis sinaladas figura, o pintor e poeta Dante Grabiel Rossetti, como o tamén pintor Burne-Jones, o poeta Swin-burne, o crítico John Ruskin, e moitos outros, se convertiron en ferventes ademiradores das “Rubáiyát” e do seu descoñecido traductor, posto que o anonimato se mantivo ainda durante algúns anos. Swin-burne calificóu a versión como “aquela tradución inglesa supremamente esquisita, soberamente sen defeito na forma e a cor do verso, o que lle permite ós que descoñecen o Oriente saborear o tesouro e deleitarse na beleza da sabiduría “. E Ruskin escribéu: “Endexamáis, deica iste día, teño lido rén tan groriso, na miña opinión como iste poema, i eso é todo o que son capaz de decir encol del…”.

En pouco tempo os “devotos” de Omar Khayyám foron medrando en número até dar lugar a un verdadeiro culto en torno as “rubáiyát”, que se refrexóu en numerosos i entusiastas estudos críticos, na sucesión de edicións, e incruso na fundación de “Clubs de Omar Khayyám” na Inglaterra e nos estados Unidos, i esta populariasde tense mantedo a través do decurso dun século a pesares dos cambios nos gostos literarios. Edward FitzGerald coñecéu, pois, a satisfaición do éisito, inda que fose despóis dalguns anos de desenganos e desgostos. Denantes da sua morte, no ano 1883, pubricou outras tres edicións das “Rubaiyát”, con considerabres variacións na escolma das cuartetas e na sua ordeación, así como na interpretación dalgunhas verbas e frases, alén de engadir bastantes estrofas que non figuraban na primeira versión. Vese, pois, que FitzGerald non debéu ficar endexamáis enteramente satisfeito do seu traballo, e que procuróu, ano trás ano, mellorar a sua interpretación da poesía de Omar. Sen dúbida el xulgaría que a sua derradeira versión era a mellor de todas. É curioso comprobar, porén, que todo iste traballo posterior non tivo maior trascendencia para a fama de FitzGerald. Tanto os seus leitores como a crítica literaria permañeceron fideles á versión orixinal, de 1859, ou ou seña á que eíqui se apresenta en galego; versión que ficóu consagrada como verdadeiro e auténtico “Rubáiyát de Omar Khayyám”.

Do mesmo xeito que hai un século que frorecen sen se murcharen as rosas líricas das “Rubáiyát” en língoa inglesa, tamen dende 1884 teñen frorecido cada primaveura sobre da tomba do insine tradutor, moitos días envolveita na friaxe das brétemas chegados do veciño Mar do Norte, unhas roseiras traguidas por garimosas mans dende o recendente xardín do lonxano Iram, onde repousan os restos mortaes de Omar Khayyám de Naishápúr. Os pétalos irmáns esconden as lousas que cobren os corpos destes dous homes, cheos os dous de tristeira sensibilidade e dunha dinamente escéptica visión da eisistencia, cuios espiritos mostraron, como as rosas, a sua irmandade no pensamento, na saudade e na poesía, por riba do abismo dos séculos, e das diferenzas de relixións, de clima, de língoas e de razas…

TRADUCIÓN E VERSIÓN

Ben que non seña fácíl espricarse por qué ten durado tanto a controversia, non remataron ainda os espertos comentaristas de discutiren o que hai de Omar e o que pertence a FitzGerald na versión inglesa das “Rubáiyát”. A dúbida, certamente, xa non ten xustificación algunha despois da pubricación das traducións literaes do persa feitas polo Profesor Arberry. En xeral, as duas invesigacións nos informan de que o tradutor inglés non poseía un dominio perfeito do idioma peras, e que eisiten certos indubidabres erros na sua interpretación de detalles do orixinal -inda que seña xusto facer constar que moitos deles proveñen dos defeitos dalgúns dos manuscritos que lle serviron de base pra a tradución.

Mais, afinal. Os comentaristas nin engadiron nin estaron rén ó que ten verdadeira importancia, a beleza poética da versión de FitzGerald, que conserva intaito o seu prestixio literario. Poderá haber uns cantos erros na interpretación de verbas, mais non os hai no refrexo do pensamento de Omar e da esencia da sua poesía, nin na perfeición da forma poética que FitzGerald lle soupo dar no idioma inglés. A realidade fundamental é que o intérprete inglés levóu a cabo unha obra que se ten convertido nun clásico da literatura inglesa, nun gran poema por dereito propio.

Hemos reparar no feito de que o propio FitzGerald endexamáis tivo a pretensión de ser considerado como un tradutor literal. Como el mesmo: ” Supoño que moi poucas persoas se terán tomado tanto traballo nunha tradución como eu fixen; inda que certamente non foi coa teima de ser literal”. E como dixo un crítico norteamericano, Charles Eliot Norton, un dos primeiros en espresar nunha revista literaria a sua ademiración pola obra de FitzGerald, “somentes se lle pode chamar “tradutor”a falla dunha verba mellor, unha verba que espresase a transfusión do espírito poético dunha língoa a outra… Esta é a obra dun poeta inspirada pola obra dun poeta, non unha copia senón unha re-produción, non unha tradución senón a re-entrega dunha impresión poética”.

A coalidade fundamental que tiña FiztGerald pra intepretar a obra de Omar era a sua afinidade cos sentimentos do poeta persa. Como afirma nunha das duas cartas a Cowell , “Vostede vé toda a sua beleza, máis non sinte coel nalgúns aspeitos como eu fago …”. E noutra ocasión, “Coido, en verdade, que o vello Omar e máis ben propiedade miña que de vostede: el i eu somos máis semellantes ¿non lle parece?”.

As “rubáiyát” de Omar Khayyám, asegún se atopa nos manuscritos dos que dispuxo o seu interprete inglés, estaban ordeadas seguindo unha convención caraiterística da poesía persa en certas épocas, ou seña polo orde alfabético das rimas. Isto restáballe ó conxunto toda continuidade, toda posibilidade do densenrolo dunha ideia ó longo da sucesión das “rubáiyát”. FitzGerald ordeóu as cuartetas asegún o seu propio criterio do que tiña sido o pensamento fundamental de Omar, aduviñado a través da confusión das “rubáiyát” tal como estaba nos manuscritos. Axuntóunas en grupos que mostraban afinidades , alternou as tristeiras coas ledas, as sentimentaes coas escépticas, até darlle ó conxunto unha unidade e unha sinificación ben nidas, unha inconfundibre ideia central, no decirrer da progresión dende a ledicia do abrente daica a tristura da noite e da morte. Facendo, afinal , o que o propio tradutor chamóu “unha égloga teselada”.

Pra conseguilo FitzGerald misturou en máos dunha ocasión elementos de duas “rubáiyát” pra facer unha sóia cuarteta, e outras veces fixo unha cuarteta compreta empregando somentes parte dunha “rubái”. Mantivo a típica estructura da “rubái”, na que rimaban os versos primeiro, segundo e coarto, e algunhas veces todolos catro.

No seu maís recente libro encol das”Rubáiyát” dí o Profesor Arberry, referíndose ó manuscrito de Ouseley do ano 1460, ” Os poemas, aparte dos dous primeiros e o derradeiro , están ordeados alfabéticamente polas rimas, seguindo a moda daqueles tempos”. Si interpretamos “aqueles tempos” como os da resaición de dito manuscrito, poderíamos imaxinarnos que nos tempos de Omar, trescentos cincoenta anos máis cedo non imperase a mesma moda, e que FitzGerald, ó facer a sua “égloga teselada”, teña reconstruído no esencial o esquema do vello poeta persa.

OMAR KHAYYÁM E VICTORIA REGINA

Non é doado atopar na literatura, da época que seña, unha espresión poética na que se conxunten con semellante perfeición como nas ” Rubáiyát”, a beleza, a craridade, a escéptica inquietude e a audacia do pensamento. Ideaias, si se quer, constantes na sua presenza no esprito do poeta e do artista, cara ás “impertinencias”da eisistencia humán, mais que non deixan de sorprendernos un pouco cando nos chegan da Persia de hai perto de nove séculos – unha época, por certo, coincidente coa dos nosos Cancioneiros . I esto é certo non somentes da versión inglesa senón do orixinal persa, si o xulgamos polas máis autorizadas traducións literaes, a pesares da forma desordeada na que nos chegou a obra de Omar.

É natural que semellantes ideias escandalizasen ós Sufís e ás “Setenta e duas seitas” dos tempos do poeta do Irám, e tamén que incruso ferisen os sentimentos e susceitibilidades de moitos “victorianos” contemporanéos de FitzGerald, ainda despóis da pasaxe de oito séculos dende que foran espresadas na lonxana Persia. Un dos primeiros que se confesou “alarmado” foi Cowell -o antigo profesor de persa de FitzGerald- home de fondos sentimentos relixiosos, pra quén a poesía de Omar era enteiramente aligórica. I é certamente pouco probabre que o poeta e astrónomo persa tivese podido chegar a ser, na Inglaterra Victoriana, nin “Astronómo Real” nin “Poeta Laureado” da Corte da Raíña-Imperatriz…

Antes polo contrario, as “Rubáiyát” viñeron a convertirse, nas derradeiras décadas do século, nunha especie de bandeira, ergueita polos que loitaban, na vida social e nas artes, contra os convencionalismos e a a “respeitabilidade” do ambente da Era Victoriana. Axuntándose á obra dos Prerrafaelistas, de Patmore, de Swinburne, dos poetas e artistas “decadentes” de fin de século.

Pódese apreciar perfeitamente, facendo a comparanza das traducións literaes dalgunhas das “rubáiyát” de Omar coas correspondentes cuartetas de FitzGerald –como se comprobará consultando as “Notas” que figuran ó final deste volume– que o tradutor inglés non amingóu ninacresceu de maneira sansibre o atrevimento das ideias espostas no orixinal persa. FitzGerald se atopaba, espritoalmente, moito máis perto do escepticismo de Omar Khayyám que do convencionalismo e o outimismo satisfeito da Inglaterrra do seu tempo. Val a pena citar, neste aspeito, algo do que dí el mesmo no seu prólogo. Logo de referirse á tendencia dos poeras persas “a flotar luxosamente entre o Ceo e a Terrra, i entre este Mundo e o Outro, nas áas dunha espresión poética que poderíareditaese o mesmo na Mezquita que na Taberna”, prosegue: “Omar era honrado demáis pra esto, tanto no seu Corazón como na sua cabeza. Tendo fallado -por enganado que estivese- en atopar máis providencia que o Destino sen máis Mundo que este, dispúxose a tirar delo o maior partido ; preferido maís ben acalmar a iAlma a través dos Sentidos, até chegar a unha conformidade coas Cousas taes como elas son, antes que semear nela a perplexidade convanas mortificacións encol do que posibremente señan. Térase visto, porén que os seus Anceios Mundanos non eran exorbitantes; i é moi probabre que atopase un pracer humorístico en eisaxeralos por riba daquel Inteleito no que debéuse atopar a maior ledicia, inda que non fose nunha direición Teolóxica. Seña como for, os seus Praceres Mundanos son o que profesan seren, sen pretensión algunha de diviña Alegoría: o seu Viño é o verdadeiro Celme da Uva; a sua de carne e oso que llo servía; todo elo, e o lugar onde as Rosas estaban a froreceren era canto el profesaban querer deste Mundo ou agardar do Paraíso”.

ENCOL DESTA VERSIÓN GALEGA

Normalmente, sería eu o último en facer a defensa dunha tradución “de segunda man”, inda que non seña esta, nin moito menos, a primeira vez que se interpreta noutras língoas a versión inglesa de FitzGerald. Mais coido que neste caso hai razóns dabondo que xustifican a esceición. Primeiro , a de seren poucas as probabilidades de que se faga unha tradución directa do persa ó galego. E logo, o feito de que esteña universidade aceitado, polo menos no campo literario, que pra o mundo oucidental a poesía de Omar Khayyám está representada precisamente pola versión inglesa feita por FitzGerald. Como denantes se dixo, trátase dun poema por dereito propio, dunha xóia da literatura inglesa, tanto en virtude dos merecimentos do intérprete inglés como polos méritos da inspiración do poeta persa.

Tentóuse nista versión galega conservar no esencial e posibre a semellanza coa forma e rima das cuartetas inglesas. Inda que, naturalmente, dádalas caraiterísticas das duas falas, teña que ser o verso galego máis longo que o inglés. Tampouco quixen someterme por inteiro á escravitude dun literalismo absoluto. Hai , eiquí e aló, contadas e pequenas omisións dunha ou doutra verba, algún lixeiro cambio pra acomodar mutuamente contido e forma. Mais coido que non eisite infidelidade apreciabre nin ó sinificado do texto inglés. Hai , inevitabremente, a perta de moito do brillo i elegancia da incomparabre versión de FitzGerald, máis quixera pensar que o don da nosa fala pra espresar o fondo esprito saudoso, irónico i escéptico do orixinal que tan atrevidamente toméi por modelo, poida compensar en parte as miñas deficiencias.

No que respeita á ortografía de nomes e verbas persas que se emprega niste volume, o meu criterio ten sido o mesmo que espreséi denantes, ó falar da controversia encol da identidade do autor distas “rubáiyát” -ou seña que me linito a reproducir o que foi feito hai anos polo autor da versión inglesa.

Isto refírese, primeiramente, ó tíduo da obra no que a verba “rubáiyát” e o nome do autor persa se atopan esaitamente como na portada da edición inglesa de 1859, ainda que sei moi ben que istonon concorda co criterio ortográfico dos linguistascando escriben as verbas persas nos caraiteres do nodo alfabeto. Tamén me dou conta de que, como sucedéu no caso dos leitores ingleses, os galegos non darán un són aspirado nin gutural ás duas primeiras letras do nome “Khayyám”, mais non vexo que iso teña maior importancia dende o ponto de vista literario ou poético. Debe notarse que os acentos –que son tamén os empregados por FitzGerald, e non os que habitualmente escriben os linguistas– indican que a respeitiva vocal é longa. Consérvase, ademais, o costume de FitzGerald, de escriber os sustantivos con maiúsculas, así como certas outras peculiaridades ortográficas da versión inglesa.

Ás notas que siguen ó texto poético son, igoalmente, un resume dunha parte das que o tradutor inglés engadíu á sua versión. Algunha que outra adición a elas débese á xentiliza do Profesor Arberry, que amabrente deu a sua autorización pra elo así como prá reprodución en galego de varias das suas traducións literaes dos orixinaes persas.

Quen desexe estudiar máis a fondo a relación entre as “rubáiyát” de Omar e as coorrespondentes cuartetas de FitzGerald, non pode facer mellor do que consultar as obras do citado profesor que se refiren a Omar e Fitzgerald. Son elas: “The Rubáiyát of Omar Khayyám: the Chester Beatty MS; “Omar Khayyám: a new versión”; e “The Romance of the Rubáiyát”. É de especial intrés osta última, xa que nela, alén da comparanza de “rubáiyát” persas e cuartetas inglesas, se fai a historia da xestación e creación literaria do famodo poema inglés. Gracias ós fondos coñecimentos do Profesor Arberry e ó seu acceso a documentos deica agora inéditos, fíxose posibre, como dí, “seguir a FitzGerald, cáseque paso nesta sua maísima empresa, e atoparse presente, por decilo así na conceición e nacimento da máis famosa tradución que endexamáis se teña feito”.

Cousa que se fai de xeito ademirable en “The Romance of the Rubaíyát”, libro cuio propósito, asegún o declara o seu autor, é “neste centenario primeiro da Primeira Edición, render o tributo dun home estudoso ó home cuio xenio único déu ó mundo un deleito infindo e cuios servicios á literatura en xeral, e ós estudos persas en particular, en virtude deste inmorredoiro poema, esceden toda medida i estàn alén de toda loubanza”.

Cecáis fose o máis prudente escriber eiquí “Tamán Shud”, como o facían os antigos persas, dando por rematadas estas verbas limiares. Mais fáiselle un pouco difícil a quén ten, ou tivo, certo vicio do escreber, o non engadir algo pola sua conta. A min paréceme que esta voz do vello poeta persa, despóis do decurso de tantos séculos ten nos nosos ouvidos un son enteiramente contemporáneo. Pódese mesmo opinar que dende aqueles tempos deica os nosos non houbo posibremente intre algún no que se poidese sentir como hoxe unha tal afinidade de sentimentos entre Omar Khayyám e os seus leitores. Non sería certamente,cando hai un século, nos anos victorianos de prena autosatisfación e de enteira confianza no porvir da humanidade, pubricou FitzGerald a sua “égloga”.

O Mundo atravesa ás veces xeiras de outimismo, e outras pasa por tempos, como os nosos, de incerteza, de desconfianza de anguria a respeito do presente e do futuro. Algunhas voces outimistas, que hoxe tamén chegan a escoitarse, soan un tanto falsas nos nosos ouvidos, e non abondan pra reconciliarnos por enteiro coa maravillosa e prometedora, mais tamén temerosa realidade do noso rampo e do que se aproisima para os habitantes da Terra. O anceio aitual do máisimo “escapismo”, do que tantas amostras variadas se ouservan na vida de hoxe que chegan a formaren cecáis a maior parte da nosa aitividade, revela que estamos a sentir, individual e coleitivamente, un fondo e íntimo desacougo, rara vez igoalado na historia na hunanidade. O home incruso prepara unha modalidade decisiva do “escapismo” -a fuxida do seu propio planeta nativo…

Moitas teñen sido as espranzas e as ilusións que se esvairon nestes oito ou nove séculos que pasaron dende que Omar escrebéu as sua famosas cuartetas. E non son poucas as certezas e os principios ben asentados que se derrubaron e conmiveron dende que FitzGerald deu unha tan bela forma poética inglesa ás antigas “rubáiyát” persas. Como dixo outro poeta saudoso, anguriaso – aquel Robert Burns que nacera xustamente cen anos denantes da pubricación da versión inglesa de Omar- cando, sen querer, desfixo co seu arado o niño dun pequeno rato:

“¡Mais non és tí soamentes, Ratiño, quén nos mostre
que toda a previsión cecáis vana e torne!
Os mellores proiéitos dos ratos e dos homes
adoito se estravían,
e sónos deixan mágoas e doores, en troques
da agarda ledicia”.

Os inxeniosos sistemas filosóficos, as deslumeantes construcións da Céncia pura, as promesas de incalculabre benestar que nos oferece a Técnica moderna… todo elo non abondou pra despexar as eternas incógnitas, nin pra facernos encarar o porvir con un corazón ledo e desapremido. Nos séculos decorridos dende que estas “rubáiyát” xurdiron no esprito do vello poeta persa, non semella que as especulacións inteleituais e moraes nos tivesen brindado as respostas -si é que eisisten- ós enigmas e ás anguriadas preguntas que Omar se facía e que nós continuamos a facernos. Nin que todalas nosas estrataxemas e subterfuxios lograsen afogar as inquedanzas e as saudades humanas. A fuxitiva beleza -a Mocedade, o Solpor, o Reiseñor, a Rosa- sempre a murcharse e a esvairse diante dos ollos do corpo e do esprito, continúa a ser, cecáis, a máis refinada Impretinencia de todas.

Quédense os que o prefiran coas reacións típicas dos nosos días contra as impertinencias e as angurias da eisistencia humán – reacións na vida e nas artes, un tanto inconexas, incomprensibres, ás veces disparatadas. Outros, e coido que entre eles nonpoucos galegos, gostarán máis de atopar o posibre acougo nunha saudosa i escépticaironía ironía, e nos consolos materiaes e inteleituaes que procurou o vello Omar, e que ninguén soupo espresar maís belamente do que el, nas suas incomparabres “rubaíyát”. E nelo non hai, coido eu, reaiciorismo algún, xa que se trata de pensamentos e intuicións que perduraron e perdurarán a través do tempo. Sinxelamente, si se quer, liberalismo, que é afinal o credo maís permanente, polo tanto o verdadeiro tradicionalismo…

Eu penso que a miña teima en soster que Omar o Poeta e Omar o Astrónomo foron unha mesma persoa cecáis proveñan en parte de que coido que a Astronomía é a máis poética manifestación dos nosos días -aquelo que arreda até máis lonxe os lindeiros da imaxinación e da fantadía, o que nos fai sentir a suprema saudade, o tremor do máis videntes escritores do nodo tempo, é maravillosa demaís pra que poida espresarse en prosa, ó xeito do pretendido realismo dos tempos materialistas que nos precederon. O real somentes pode intuirse cando de ten concencia do que latexa tras as verbas lidas e ouvidas. A propia Cencia saléu do campo do mecanicismo pra adentrarse na especulación, na hipótesis, na valoración da intuición imaxinativa incruso do azar. Por eso, cecáis tan só un Astrónomo-Poeta como o de Naishápúr, un Omar Khayyám da era atómica, do Monte Palomar e Jodrell Bank, da humanidade xa en órbita, e pensamento na dispersión no espazo, sabería facernos sentir as cousas que andan a tremeren no ambente dos días que vivimos, as ideias que teñen un vago impacto no noso esprito e que tanto nos custa apreixar, inda que teña parcialmente. ¡Qué ben soarían, e que lúcidas serían, as fórmulas fundamentaes da materia e da enerxía –que xa teñen tipo gráficamente certo aspeito de verso– convertidas en belas “rubáiyát” omarianas! E, por outra parte, pode un imaxinarse o deleitodo que sería coñacer a opinión dese Omar contemporáneo encol da teoría dos infindos gases iniciales, ou do monstroso e único átopo ancestral, dos universos finitos ou infinitos, da cración continua, da vertixinosa fuxida das galaxias, da materia e a antímateria, da fisión e a fusión, e do posibre suicidio da raza humán…

Cecáis, afinal, pra tornar a aconsellarnos, como o fixo o Omar de hai tantos séculos, que deixásemos rifar ás Seitas, que non escoitásemos máis ós sabios, a razoaren aínda “arredor e arredor das cousas” que nos fósemos coel afogar a lembranza das Impertinencias cos consolos de onte e de hoxe -o Rubí do Viño, o “fermoso ídolo de natureza hurí”, o Libro de Poemas, a xuntanzas cos gratos compañeiros que van sendo menos con cada Ronda que pasa, e a espranza de que algún día non se esquezan os que aínda fiquen tras cada un de nós de darlle volta á nosa copa valeira…

Eu quixera ter a ilusión e a espranza, e con elo sentiríame prenamente satisfeito, e compensado da mistura de ledicia e tormento que é a tradución de un texto amado, si neste modestos versos galegos tivese ficado un pouco, inda que non fose máis do que un refrexo, da beleza do orixinal, ou mellor cabería decir, neste caso, dos orixinaes. Tan siqueira o suficiente pra que algún leitor galego poidese esperimentar algo da emoción que eu sentín, hai máis anos dos que quixera contar, cando por primeira vez tiven nas máns estas “Rubáiyát” de Omar e de Edward FitzGerald.

 

NOTAS (Os números refírense ás correpondentes notas cuartetas)
I. A aición de deitar unha perdiña copa era, na Persia, o sinal pra a dispersión da xuntanza. Entón os reunidos montaban a cabalo e partían a través do deserto. A sua partida, dí FitzGerald, era o aviso pra que se xuntaran os Bebedores. O profesor Arberry danos a seguinte versión literal do orixinal persa: “O sol atirou o lazo a pedra na copa”.

II. Esta cuarteta refírese ó “Falso Abrente” –un fenómeno ben coñecido no Oriente– que é unha luz pasaxeira que se apresenta na hourizonte unha hora denantes do verdadeiro amañecer.

IV. Dí FitzGerald que, a pesares da vixencia do calendario luar musulmán perduraba o costume de celebrar unha festa coincidindo co Equinocio Vernal, pra asinalar o nacimento do Ano Solar. Afírmase que así fora mandado polo léndario Rei Yamshyd. A súpeta chegada da Primaveira en Persia fai que se derretan as derradeiras neves e que frorezan as árbores e xurdan as frores da terra. Os froridos brotes brancos suxírenlle a Omar, a través do Corán a branca mán de Moises, cando trocou o seu báculo morto nunha serpe vivente. O derradeiro verso desta cuarteta obedece á crénza musulmán de que o poder curativo de Xesucristo residía no seu alento.

V. O famoso Xardín de Irám foi prantado polo Rei Schedád e deaspareceu soterrado nas aresas, nalgún logar dos desertos de Arabia.
A copa de Yamshyd, de Sete Aneis, representaba os Sete Ceos, os Sete Planetas e os Sete Mares, i era Copa de Adeviñanza.

VI. O Pahleví era a fala heroica da antiga Persia. Na literatura persa son moitas as referencias a David como cantor.

VII e IX. Kaikobáb foi un Rei Mitolóxico. Kaikoshrú é o nome presa do Rei Ciro. Rustúm foi o Hércules da Persia, e as sua fazañas se atopan entre as mais sinaladas entre as que se relatan no “Shah-Náma”. Hátim Tai é un famoso representante da xenerosidade oriental.

X. A que segue é a tradución literal, feita polo Profesor Arberry, da “rubái” que deu orixe a esta cuarteta:

“No tempo da Primaveira, si un fermoso ídolo de natureza hurí
me dá un xerro de viño perto do borde do sementado,
inda que na opinión do home vulgar esto pareza horrible,
serei peor que un can si entón me lembro do paraíso”

XI. Os orixenes de esta cuarteta atópanse nas “rubáiyat”:

“Desexo unha garrafa de viño rubí e un libro de versos,
un anaco pra manter xuntos corpo e alma -abinda meio bolo-
e logo tí e mais eu, sentados no borde dunha desolación –
eso sería máis deleitoso que o dominio dun Sultán”.

“Si se oferecese un bolo do miolo do trigo,
unha copa de viño, a coxa dun carneiro,
e logo tí e máis eu sentados nunha desolación –
eso sería pracer alén dos lindeiros de calquer Sultán”.

As repetidas alusións de Omar ó “borde da terra sementada”, ou á “franxa de herba” nos lindeiros do deserto, suxírenlle a FitzGerald que cecáis o Visir Nizam proteitor do poeta, lle tivese doado algunha terra nesas condicións, alén da pensión que lle concedéu. Así o manifesta o tradutor inglés nunha das súas cartas a Cowell. É posibre tamén imaxinarse que o Ouservatorio do Astrónomo, a sua “Casa das Estrelas”, estivese situado nun logar semellante, axeitado pra a ouservación do Firmanento.

XVI. Nesta versión galega , a palabra “caravanserai” que figura no texto de FitzGerald, tradúcese por “pousada”. De feito na correspondente “rubái” persa, a verba empregada é “pousada”, i en posteriores versións tamén escrebé un FitzGerald a palabra “inn” ou seña ” pousada ” en inglés.

XVII. Faise eiquí alusión ácidade de Persépolis , chamada tamén “O Trono de Yamshyd”, por contar a lénda que foi este Rei Mitolóxico o seu fundador. Bahrám Gur foi un soberano Sasánida, de gran sona como cazador, pantano cando perseguía a un destes animaes.

XX. Nestes Sete Mil Anos cóntase un milleiro por casa planeta.

XXI. A tradución literal é esta:

“Os nosos gratos amigos forónse todos,
un a un foron tripados polo pé do Fado;
a sua capacidade pra o viño na xuntanza da Vida era pouca –
embebedáronse unha volta ou duas denantes que nós”.

XXIX. Procede esta cuarteta do seguinte texto:

“Primeiramente, na axitación, El tróuxome á eisistencia;
non gañei da vida senón o desconcerto;
fómonos á forza, e non sabemos
que propósito houbo neste vir , e partir e ser”.

XXX. Parece que a referencia de FitzGerald á “Impertinencia”, nesta dua cuarteta, que é unha das maís perfeita de todas, obedecéu a unha interpretación que non era ausolutamente esaita. Según Arberry, o sinificado do orixinal persa é: “Lavaréi (ou “tragaréi”) con viño as mágoas do mundo”.

XXXI. Saturno era o Rei do Sétimo Ceo.

XXXV. FitzGerald inspirouse na seguinte “rubái”:

“Este xerro foi outrora, como eu servil amante,
e perseguíu otrora a face dunha fermosa beleza;
esta asa que agora estás a ver no seu pescozo
é unha mán que outrora estivo no pescozo dunha amada”.

XXXVI. É esta a tradución literal do persa:

“Onte vín un oleiro no bazar:
estaba batendo forte nun anaco de arxila fresca,
e aquela arxila no seu estado indefenso semellaba decirlle,
“Fun outrora xustamente como tí: sé amabre conmigo”.

XXXIX. O orixe desta cuarteta foi:

“Os que se tornaron prisioneiros da razón e da discrimimnación
convertíronse en nada, no seu sospirar encol do Ser e do Non-Ser:
vai, iñorante, i escille o zume da uva,
pois aqueles iñorantes se apegan como a édra arredor das uvas verdes da razón, en
logar de disfroitaren, como Omar o fixo, do doce viño da sinrazón”.

XLIII. As Setenta e duas seitas nas que axiña se dividíu a relixión mahometana.

XLIV. Alusión á conquista da India polo Sultán Mahmúd.

XLVI. Esprica FitzGerald que a lanterna máxica, usada ainda no seu tempo na India, estaba composta por un cilindro transparente, con diversas figuras pintadas no seu interior. O cilindro estaba tan ben equilibrado que xiraba en torno dunha candela posta no seu centro. Algúns comentaristas teñen suxerido que a “rubaí” persa correspondente a esta cuarteta amostra que Omar Khayyám coñecía os movimentos de rotación e de traslación do noso planeta. Dita “rubái” orixinal ten a seguinte tradución literal:

“A vouta do ceo que nos atordoa
sabemos que é unha especie de lanterna de sombra:
o Sol é a lámpada, e o mundo a lanterna,
e nós somos como as formas que nela xiran”.

XLIX. FitzGerald escrebe “closet” – pequeno armario ou lacena- mais parecéume que cadraba mellor no texto galego a palabra “caixa”, que é, de feito, a que figura no persa orixinal, no “rubái” que dí:

“A xeito da realidade, e non como alegoría,
somos todos brinquwdos, e o Ceo é o xogador;
xogamos a nosa pequena partida no taboleiro de xadrez da eisistencia,
tornamos, un a un, adentro da caixa da non-eisistencia”.

L. Esta cuarteta é unha alusión ó xogo de Polo, que como xadrez da anterior, era un dos pasatempos predileitos dos antigos persas. O derradeiro verso da correspondente “rubaí” é moi curioso, i é como segue: “ú danad ú danad ú danad ú”, ou seña, literalmente: “¡El sabe! ¡El sabe! ¡El sabe! ¡El!. Suponse que esta repetición ten o ouxeto de suxerir o repetido bater da maza na bola. É esta a tradución literal do “rubaí” compreto:

“Tí a ires diante da maza do Destino como unha bola,
batido á esquerda e indo á dereita, e sen decir rén,
pois Aquel que che guiundou o campo de perseguir e correr,
¡El sabe! ¡El sabe! ¡El sabe! ¡El!”

LI. Procede esta cuarteta do “rubái”:

“Ren se torna distinto do que a pluma escrebéu denantes,
e só un corazón crebado resulta de agarimar a mágoa;
ainda que toda a tua vida engulas bágoas de sangue
nin unha pinga será engadida á conta eisistente”.

LII. Ven esta cuarteta do texto seguinte:

“Esta vouta do ceo é como unha cunca caída ó revés,
nela caíron indefensos todolos homes listos.
…
Non asignes as cousas humanas ó ceo, pois no camiño da razón
o eco é un milleiro de veces máis impotente que tí”.

LIV. Parwín é o planeta Xúpiter, e Múshtára son as Pléiadas. A tradución literal da “rubái” persa axudará cecáis a entender mellor. Esta cuarteta e a seguinte, que forman un só conxunto e deben ser lidas sen enterrupción entre elas.

“No día en que o salvaxe corcel do Ceo foi selado,
e Xúpiter e as Pléidades foron enxaezados,
o viño foi a porción que nos deu o tribunal do Destino:
¿Cal é o noso pecado? Esta foi a parte que nos tocou”.

LV. Os Sufís eran membros dunha seita que atopaba un sinificado esotérico en toda a poesía.

LVI. Dirívase da “rubái”:

“Si che digo un segredo naquela taberna
eso é mellor que si rezase contigo no necho das oracións:
Ou tí, a primeira e derradeirade todalas creacións,
quéimame si queres, ou si queres, agarímame”.

LVII. O orixinal persa dí:

“No meu camiño puxeches unha trampa en mil logares,
Tí dís, “Apañareite si pos un pé eiquí”,
nin nun só grán está o mundo libre da túa Lei;
¡Tí fas unha Lei pra mín e logo chámasme desobedente!”

LVIII. Asegún o Profesor Arberry, FitzGerald foi vítima dun erro de apreciación na sua tradución desta “rubái”, e non como algún teñen dito o inventor voluntario dunha blasfemia. A “rubái” persa sinifica literalmente:

“Ouh, Señor, concédeme disculpa e aceita o meu arrenpentimento,
Ouh Tí que concedes o arrrepentimento, aceita o meu arrepentimento,

(É de notar, porén, que a cuarteta anterior, a LVII, é igualmente “forte”, e corrresponde fidelmente no seu senso ó orixinal de Omar).

LIX a LXVI. Nas cuartetas comprendidas entre a LIX e a LXVI, faise alusión ó fin do Mes de Abstinencia, ou Ramadán, cuio remate era asinalasdo pola aparición da Lua Nova.

LIX e LX. Proceden estas duas cuartetas do “rubái”:

“Entrei onte á noite no taller do oleiro;
vín dous milleiros de olas, parlantes e silenzosas.
De súpeto un pote ergueu o berro:
“¿Onde están o oleiro, o que merca as olas e o que as vende?”

LXII. O persa é como segue:

“A composición da copa que El axuntou,
nin o bébedo coidaría que estivese ben crebala;
tantas máns delicadas e pés, coa punta da mán
¿por amor de quén as axuntou, i en xenreira pra quén as crebou?”

LXIII. Literalmente do persa:

“Dende que o Posesor de todo dispuxo a composición das naturezas,
¿por qué as atirou outra vez á decadencia e á disolución?
Si resultaron ben ¿cal foi a razón pra crebalas?
E si estas formas saíron logo mal, ¿quén tibo a culpa?”

LXV. Dí o orixinal:

“Cando seña derrubado ó pé do Destino
e seña arrincado de raíz da espranza da vida,
ten coidado non fagas da miña arxila senón unha cunca-,
cecáis cando se encha de viño, eu torne a vivir”

LXVI. Conta FitzGerald, que ó remate do Ramadán, se agarda a primeira visión da lua nova coa maior ansiedade, e se acolle con xeral aclamación. Nesta cuarteta as Olas escoitan o chiar do “nó da hombreira” do mozo que se aproxima traguendo ó lombo os pelexos do viño, pra festexar o final da abstinencia. A verba inglesa “shoulder-knot” refírese a algo así como o “molido” ou “charretera” que empregaban os portadores de Oriente. Eu escollín a verba “correa” como solución aceitabre, axeitada ó senso do verso, inda que non seña unha interpretación literal.

LXXIII. A “rubái” corresponde é esta:

“Si eu tivese poder sobre os ceos, como Deus,
quitaría estes ceos dende o seu centro;
faría de novo outro ceo de tal xeito
qeu o home nobre poidese doadamente atinxir as arelas do seu corazón”

LV. A palabra inglesa “errand”, empregada eiquí por FitzGerald, sinifica “misión”, “cometido”, “recado”… A min parecéume máis axeitado, en galego, poñer a verba “Romaxe”. “Tí”, en posteriores versións, é sustituto por “Saki”, que era o “Copueiro” que servía ós convidados.

“Tamán shud“. Estas eran as verbas que os persas poñían ó remate dos seus manuscritos, ou seña o equivalente do noso “FIN”. Literalmente sinifican algo así como “Fíxose compreto, ou un pouco menos literalmente, cabería intepretalas por “Ficou Rematado”.

 

(Todalas anteriores traducións literaes débense á xentileza do Profesor Arberry, da Universidade de Cambridge).

Plácido R. Castro