1928/02/25 > Letras e títeres

1928/02/25 > Letras e títeres


El Pueblo Gallego, Vasos baleiros, sábado 25 de febreiro de 1928.


Cun fervor que os inimigos das ideas e dos ideais saberán estimar e agradecer en canto vale, acentúase a moda da chamada nova literatura, de apartarse con desdén de todo o que signifique unha fonda inquietude espiritual e ata vituperar con saña toda complicación ideolóxica e toda atención xenerosa ó progreso da comunidade humana. Foi don Gaspar Melchor de Jovellanos quen traduciu o ‘Panen et circensem’ da plebe da decadente Roma imperial para acusar ó grito de ‘!Pan e touros!’ como cifra das aspiracións, non só xa do ‘populacho’, senón de toda a triste sociedade do seu tempo, paciente dunha das máis grandes abxeccións colectivas da historia.

Anhelo popular de tráxica elocuencia no seu significado, panza chea e diversión allea ás preocupacións do intelecto, programa que no seguinte reinado, os doutores fernandinos chegaron a definir concretamente cando quixeron manifestarse alonxados da perigosa novidade de discorrer.

Ó cabo dun século, o claustro de Oñate atoparía retoñada a súa escola. Modernísimos doutores literarios decidiron que a literatura debe ser unha especie de exército volatineiro, no que sobra o concepto fondo, e ata o menor traballo imaxinativo. Cen anos máis tarde os catedráticos do tempo do rei neto, teñen consagrada a súa teoría que abominaba da funesta teima de pensar.

A literatura, segundo os seus recentes poetas, debe ser unha acrobacia, e un libro non ter máis importancia nin transcendencia que unha función de títeres. Un dos que se consideran pontífices desta secta, practica a teoría usando como tribuna a pista dun circo, e como cátedra, aquí un trapecio e acolá o lombo dun elefante.

Quen deles proclama desde o órgano oficioso da súa congregación, que o literato non debe ser máis que un xuglar e a título de tal debe acudir en clase de bufón a facer unhas cantas zapatetas ó pé da mesa dos señores. Porque outra das características do novo credo artístico é a devoción servil ó poderío e ó ouro. É a resurrección dos clásicos parásitos, aínda que sen a independencia que lles levaba a poñe-lo espello dunha sátira diante do contínuo anfitrión dos seus banquetes. É a revivescencia dos tolos da corte, pero sen o desenfado que permitía a aqueles entre o rir dos seus cascabeles, dici-lo chiste mordaz e xusticieiro ó soberano ou ó magnate.

Victor Hugo ou Claudio Frollo equivocáronse, sen dúbida. A imprenta non matará ó templo. O libro non vencerá á pedra. ‘A Divina Comedia’ non vale o xesto dun paiaso. En España, Lope e Cervantes son dous pobres demos. Hai que chegar entón á conclusión de que Galdós é un mentecato. ¡Oh, isto importa moito! Galdós é o século XIX. Non só viviu a metade del, senón que lle cantou de todo, desde ‘A Corte de Carlos IV’ e ‘O Audaz’ ata ‘A de San Quintín’ e ‘Electra’ coas súas inquedanzas, as súas esperanzas, os seus sacrificios polo ideal. ¿Quen era o Empecinado? Un tolo, un home absurdo que daba a súa paz e o seu sangue pola independencia e a vida pola liberdade. ¡Co cómodo que tivera sido emboscarse nunha oficina e deixarse ascender! Pois ¿e Larra? ¿Qué necesidade tiña de agrea-lo carácter e amargarse a vida predicando ós españois? ¡Canto máis saudable non lle tivera sido dar uns cantos saltos mortais no salón do Estamento para divertir ós próceres e revolcarse na alfombra da Saleta da Raíña Gobernadora!

A intelixencia é un perigo. Dar renda solta á imaxinación pode acarrexar graves trastornos, pois sempre foi a tola da casa, un elemento perturbador. Exercer un dereito de crítica para fustiga-lo mal e protestar contra a infamia, e desvirtua-la verdadeira misión do literato. Se Zola fora o que se di un escritor, teríase gardado o seu ‘Eu acuso’ e non tivese importado nada o que padecese os horrores da Illa do Demo un inocente, víctma da inxustiza e do prexuízo.

Clericais e deportistas, aceptan unha fé que lles evita un traballo espiritual, e renden ó músculo e ó exercicio físico a preitesía que lles libera dun sostido esforzo do cerebro. O corazón tampouco se estila e quedou suprimido todo impulso cordial de afectividade e tenrura.

Aínda que non se relacione coa xente de que tratamos, queremos sen embargo anotar un recordo recente e dun diario con orientacións que teñen moito de común co criterio daquela. O mesmo día en que morreu a excelsa artista María Guerrero, un touro desmandado correu, como se recordará diversas rúas de Madrid, e foi morto na Gran Vía por un profesional da tauromaquia. De ordinario, este suceso, frecuente nas conduccións de gando, non merece máis que un solto de media ducia de liñas, cando a res remata morta a tiros polos gardas. O caso menos común, aínda que máis lóxico de que quen a mata sexa un matador de touros, puido facer que se estenderan un pouco máis e humorísticamente os comentarios, aínda que deixando o feito reducido ás súas naturais proporcións.

Os diarios deron a toda páxina a información da morte da gran actriz, a dúas columnas o seu retrato, e profusión doutros que recordaban tipos e datas diferentes da súa vida artística. Pero houbo un, o aludido anteriormente, que mentres en sucinta referencia e cunha fotografía minúscula, daba conta da pérdida que sufría a escea española, centraba unha plana cun retrato a dúas columnas do toureiro e dedicaba con grandes titulares copioso orixinal a describir, comentar e pondera-la súa fazaña e a súa figura, que estimaba máis importantes que o luto do arte hispano.

O labor da artista estaba máis preto das letras. A do toureiro máis próxima ós títeres. Unha servía ó pensar e ó sentir: o outro á forza física e á habilidade circense.

Letras e títeres. Pero non basta facer xogos malabares coas palabras, nin a nobreza da fala literaria se aven a mesteres de lacaios. Non naceron o idioma, nin o arte para ser vasos baleiros. Foron creados como guías de luz e nada son se en eles non fulgura o relámpago da idea.

P. R. Castro.