A comezos dos anos sesenta do século XX, dous galegos que aínda non fixeran 30 anos chegaron a Suíza na procura do futuro digno que a ditadura lles negaba. En Berna, Mariluz e Laureano atoparon un ambiente non sempre fácil de aturar, pero tamén persoas que os acolleron con amabilidade, simpatía e cariño; sentiron a dor da distancia, pero descubriron por fin un país onde o seu traballo era valorado. Pouco tempo despois, aqueles dous redondeláns tiveron o seu primeiro fillo.
Fun un neno feliz. A nosa familia era un tanto atípica. Miña nai deixou de traballar nun laboratorio para dedicarse por enteiro ao coidado do fogar: dos nenos, do home, da vida cotiá. Os compatriotas galegos non estaban moi afeitos a ver algo así. Alí traballaban todos fóra da casa, e moi duro, e apenas gastaban. Había que acumular moitos cartos en pouco tempo para volver. Meus pais eran rariños. Tamén querían gozar da vida. Por iso fun un neno feliz.
Falaban de volver. Algún día volveriamos. Os nenos teñen unha relación curiosa cos conceptos. Escóitanos, almacénanos, asócianos, e pouco a pouco van descubríndolles as entrañas. Os conceptos, vagarosos, despregan os seus segredos ante os ollos dos nenos. Para min, volver debía ser tan obvio como para meus pais, e en certo modo era así, porque eu era moi guiadiño. Pero había algo que non encaixaba. Vino moitos anos despois. Vino, de feito, cando xa estaba aquí. O que non encaixaba era que, para min, non había sitio ningún a onde volver, porque eu non marchara de ningures.
En cambio, despois si que marchei. Tiña case vinte anos, estaba matriculado na Universidade de Berna e decidín ir a Xenebra para facer o exame de selectividade pola UNED e entrar na USC. E a Compostela cheguei un día de outono de comezos dos anos oitenta. Quería descubrir o país de meus pais. De paso, crin saber por fin que significaba para min o verbo volver. Non era o mesmo que para eles.
Pero algo significaba. Intuíno pasados uns anos, cando constatei que en ningún momento deixara de soñar e de facer as contas en dialecto bernés, de ler e reler os libros en alemán que trouxera comigo, de ir ao quiosco da rúa Nova, debaixo da terraza do pazo de Bendaña, para mercar o Neue Zürcher Zeitung, que me aburría un pouco e me parecía bastante carca. Volver, para min, significaba tamén viaxar de regreso ao universo lingüístico da infancia e da primeira xuventude.
E un día decidín traducir, que era como compartir cos amigos a volta imaxinaria. Empecei na revista Ólisbos, por onde nos noventa andaba xente que despois destacaría no noso panorama cultural. Recordo sempre a Maisu Quintillán, pequena e fráxil e hiperactiva, por quen sentía tenrura e admiración. Ou a Pepa Cores, a quen adoraba e que me facía rir tanto, mesmo no hospital, mentres se apagaba. Acabaron na revista Peter Bichsel, Franz Kafka, Siegfried Lenz, Thomas Mann. Deles collín pequenos textos ou fragmentos que vertín a un galego que apenas coñecía.
Goretti Sanmartín aprendeume os fundamentos da lingua durante un curso de verán intenso e ditoso. E pouco a pouco, no decurso dos lustros, fun traducindo as Opinións dun pallaso, de Heinrich Böll, A morte en Venecia, de Thomas Mann, os Momentos estelares da humanidade, de Stefan Zweig, A transformación, de Franz Kafka. Un día, ao comezo dos meses en que a pandemia nos mantivo encerrados, decidín volver de vez.
E volvín. A Berna. Á Thunstrasse, á Helvetiaplatz, á ponte de Kirchenfeld. Por alí andaba un sarxento da Policía Cantonal, e, seguindo os seus pasos, por fin, puiden fantasiar coa idea de explicarlles un pouquiño aos meus compatriotas galegos de onde veño. Co sarxento Studer é fácil, porque é unha persoa entrañábel, a quen é moi fácil collerlle cariño. É un home moi da súa época, para ben e para mal, pero tamén é un tipo especial: pachorrento, listo, empático, dunha peza. Dunha peza chea de fendas, por iso lle collín cariño.
Traducín Schlumpf, Erwin: Homicidio, de Friedrich Glauser, e cando vin a novela entre as obras da Biblioteca Virtual de Literatura Universal en Galego souben que talvez aínda non chegara, pero que enfilara ben polo camiño de volta. Acompáñame María con paciencia e amor. Mentres traducía a Glauser, María soportou as miñas extravagancias neuróticas con estoicismo e entrega. Non podería ter unha conselleira máis competente.
E apareceu, ao final, unha acompañante inesperada. É precioso, e tamén sumamente importante, que a Fundación Plácido Castro, da cal forman parte, entre outros, a Asociación de Tradutores Galegos, a Asociación Galega de Profesionais da Tradución e a Interpretación e mais o Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional, nos lembre ano tras ano, no Día Internacional da Tradución, o labor das persoas dedicadas a verter ao galego a literatura escrita noutras linguas.
Este ano, a fundación fixouse en min. O xurado do Premio Plácido Castro de Tradución, composto por Gabriel Álvarez, Constantino Cordal, Xosé María Gómez Clemente, Olga López, Xulio Ríos e Xavier Senín valorou especialmente, e cito, “a moi elevada calidade desta tradución, que mostra unha gran fluidez e dominio tanto do alemán como do galego”, e tamén “o recurso ás notas a pé de páxina que axudan a contextualizar a obra”. Cando deixou constancia disto na acta, o xurado non o podía saber, pero dixo algo que me emociona profundamente.
Porque agora que me vexo retratado nestas palabras do xurado como un home que intenta entender e explicar ese planeta tan rico que gravita entre as linguas, sei que volver é, en última instancia, unha andaina interior cuxo punto de partida, no meu caso, no caso deste bernés fillo de galegos, está escrito entre as primeiras liñas da aventura que protagonizaron Mariluz e Laureano cando chegaron a un lugar case descoñecido e foron acollidos con rectitude e cordialidade. Unhas persoas da Fundación Plácido Castro leron un texto meu, viron nel moito esforzo, moitas horas de sacrificio, unha gana enorme de compartir, e pensaron que era un traballo ben feito e que había que premialo. Volver era isto: atoparme a min mesmo e atopar o mundo afábel, respectuoso, xeneroso e grato con que soñaron meus pais.
Plácido Castro estaría orgulloso de vós. Moitas grazas.