El Pueblo Gallego, martes 19 de xullo de 1927.
As miñas observacións sobre a eficacia das conferencias internacionais coicidiron cunhas palabras de Mr. Lloyd George sobre a devandita cuestión. Ninguén coñece coma el os segredos destas reunións, e as súas opinións sobre elas teñen especial interese. Dixo o grande estatista galés: ‘Cada nación manobra para consegui-lo desarme das demais e conservar ela mesma a supremacía…
Podo dicir francamente que as conferencias non son un esforzo para facer imposible a guerra. O que cada nación procura é que a guerra, cando estoure, a encontre nunha situación vantaxosa respecto ós demais países. Reinando ese espírito nunca conseguirémo-lo desarme’.
Se queremos encontrar algúns síntomas que permitan te-la esperanza de que as guerras serán menos frecuentes no porvir debemos aparta-la vista do terreo internacional e observa-la maneira de pensar dos cidadáns de cada nación. Para que reine a harmonía internacional é necesario que cada país teña un concepto verdadeiramente civilizado da súa misión no mundo. E esta bondade nacional non terá existencia mentres non sexan bos e pacíficos unha gran parte dos seus cidadáns. Non é tan importante o que poidan opinar sobre a guerra os partidos políticos. Non constitúe unha verdadeira garantía de paz os partidos pacifistas porque os seus xefes poden deixarse arrastrar por toda clase de influencias nun momento de crise, como xa sucedeu no pasado. Pero se notamos en cada individuo unha nova actitude cara á guerra xa teremos unha base máis segura para confiar na súa próxima desaparición.
Mr. H. G. Wells, nun dos seus recentes artigos en ‘El Sol’ espuxo sobre este asunto un criterio francamente pesimista. Observa que a pesar de coñece-los horrores se se declara outra guerra o medo non nos empuxa a tomar precaucións para facela imposible. Sen dúbida ningunha o ilustre escritor aprecia correctamente os feitos, non existe o medo á guerra. Pero non estou de acordo con el cando lamenta a súa ausencia. O medo é sempre unha cousa mala e non pode ter máis ca consecuencias malas. Talvez sexa unha das causas máis frecuentes das guerras, inspirando a política de aplasta-lo inimigo antes de que nos poida atacar. Fundar unha política de paz sobre o medo paréceme unha aspiración pouco idealista. A paz debe inspirarse nos mellores sentimentos da alma humana e non nos peores. Ademais na última loita demostrouse que o medo non é tan preponderante como se cría. Quizais sexamos todos algo cobardes en tempo de paz, pero en tempo de guerra todos temos algo de heroes.
Pero existe outro sentimento sobre a guerra moito máis potente có medo. A meirande parte dos homes civilizados mírana con odio e con repugnancia non polo que nela poidan sufrir senón por comprender que lles obriga a facer cousas horribles. Basta con le-las obras literarias escritas sobre a última contenda ou falar con calquera excombatente para aprecia-la aversión que inspira ós que tomaron parte nela. Moitos destes antigos soldados nin sequera falan daqueles tráxicos anos. Repúgnalles lembralos. Quizais por primeira vez na historia se comprende que o horror da guerra non consiste nos sufrimentos que produce, senón no feito de que un ser humano se vexa obrigado a mata-los seus semellantes. Vai penetrando na conciencia humana a convicción de que o homicidio é repugnante e inxustificable aínda que se cometa no nome da patria. Non digo que estes sentimentos sexan xerais polo de agora. Pero comezan a sentirse e a súa novidade fainos ben significativos, moitos homes arrancados dunha vida pacífica e inofensiva víronse de repente obrigados a facer cousas que hoxe, voltos á súa vida normal lles parecen odiosas. Ven como se eclipsaron tódolos seus mellores instintos, como se adicaron durante uns anos ó único obxectivo de matar. Danse conta de que ata cesou de funcionar normalmente a súa intelixencia. Eran escravos da propaganda, aceptaban como certas moitas cousas que non poden crer agora que pensan serenamente. Parécelles irreal a visión de si mesmos durante aqueles terribles anos. Cóstalles traballo crer que puideran tan facilmente perder tódalas calidades que máis aprecian. Case odian o recordo do home salvaxe que surxíu neles durante uns anos.
Xa entón houbo en Inglaterra algúns homes que se negaron a pelexar porque as súas conciencias lles prohibían mata-los seus semellantes. Talvez foran eses homes -heroes á súa maneira- verdadeiros precursores. A paz só será unha realidade cando a súa maneira de pensar se extenda, e ese foi precisamente un dos efectos da guerra. Tódolos apóstolos dun novo ideal teñen que sufri-los insultos e a incomprensión. Pero ás veces cambia a opinión pública cunha rapidez insospeitable. En 1918 era Ramsay Macdonald o branco de tódolos insultos, o mal patriota que non se deixara arrastrar polo entusiasmo bélico. Seis anos máis tarde era primeiro ministro da Gran Bretaña.
O novo respecto á vida do próximo, e máis exactamente o novo respecto á nosa propia conciencia que nos fai odioso mata-los demais é un fenómeno realmente importante que parecería imposible fai uns anos e é unha garantía de paz moito máis eficaz có medo. Non sei ata que punto se fan sentir noutras nacións estas novas correntes de opinión que se notan en Inglaterra. Aquí son indudablemente produto do servizo obrigatorio. Antes facían a guerra homes educados, ou mal educados, con ese exclusivo fin.
Se seguían a carreira das armas facíano con plena conciencia da súa obrigación, talvez con certa predilección por esa clase de traballo. Pero o servizo obrigatorio fixo soldados a moitos homes pacíficos que non tiñan a menor vocación militar. Os bos ingleses, cuxos instintos bélicos encontraban completa satisfación nun partido de boxeo, víronse obrigados durante catro anos a coser a alemáns a balazos, a fundir baionetas nos seus corpos. A guerra fora ata entón un acontecemento non desprovisto de atractivos. Uns soldados profesionais, vistosamente uniformados, embarcaban ós sons das súas bandas marciais. Voltaban case sempre trunfantes. Era unha vitoria máis para a patria, sen grandes sufrimentos para a maior parte dos cidadáns. Pero agora viron que a gloria da guerra era unha mentira e non olvidaron pronto a lección.
Pode parecer paradoxal, pero é innegable que a ferocidade da guerra producíu unha nova sensibilidade. Nunca se axitou tanto coma hoxe contra a pena de morte. A pesar de senti-los ingleses un respecto tan grande pola lei dase con frecuencia o caso de que os xurados declaren a un asasino culpable tan só de homicidio, para evitar que sexa condenado a morte, aínda cando existen probas de que cometeu un asasinato. Quen coñeza a severidade da lei inglesa e a rectitude dos seus xurados comprenderá toda a importancia destes fenómenos.
Non é só a vida humana a que merece este novo respecto. Intensifícase cada vez máis esta campaña contra a vivisección. Censúrase con maior enerxía a caza do raposo cousa que hai poucos anos sería unha herexía social. Poderían citarse moitos detalles máis. Quizais sexa o máis significativo que se trate de evitar todo o que poida provoca-los sentimentos guerreiros nos nenos. Nin sequera se regalan soldadiños de chumbo. Protestouse violentamente contra a presenza dos nenos das escolas nas manobras de aviación onde se simula o bombardeo dunha cidade.
Todos estes síntomas revelan un cambio na mentalidade inglesa. Son o principio dun proceso evolutivo de consecuencias trascendentais. Será un principio modesto, pero indica que imos comezando a sair da barbarie. Dende logo son case o único que permite ser algo optimista acerca do porvir do mundo. Acaso o desexo de ser optimista lle faga a un esaxera-la súa importancia.
P. R. Castro.