El Pueblo Gallego, 13 de novembro de 1956.
De cando en vez teño lido nas columnas da nosa Prensa galega, diversas alusións a temas gastronómicos que me incitan a achegar este pequeno comentario. Un día foi un dos competidores no concurso de artigos sobre asuntos turísticos o que me suxeriu a conveniencia de incluír este tema na competición de outro ano. Outra vez o anuncio como para abrírno-lo apetito dunha obra conxunta de Castroviejo e Cunqueiro, dedicada á combinación da caza e a arte culinaria. E tamén, logo, a alarma non inxustificada do amigo Caba, no seu ‘Ángulo da Peregrina’ ante a aparición nos escaparates pontevedreses do lacón con grelos, aprisionado nunha armadura de lata de conservas…
Eu quixera ser sincero, confesándome de antemán como un dos últimos seres autorizados para opinar sobre gastronomía. E non pola falla de gusto como gourmet senón máis ben por deficiencia como gourmand. Porque cómpre recoñecer sexa isto mérito ou defecto que o consciente comedor do noso país non se contenta coa calidade que certamente sabe apreciar senón que esixe ademais a cantidade, e en nada escasa medida. Cantidade abondosa en cada prato e cantidade no número de pratos. Eu, pola contra, á terceira parte dunha das nosas típicas comidas xa me atopo nun estado de petrificación estomacal, e padecendo pola tardanza das sobremesas e o temor de que xa non serei quen de engulilas. Unha situación como a miña sería susceptible de provoca-la repulsa ante a capacidade gastronómica dos meus veciños de mesa. Alégrome de poder dicir que pola contra, só me inspiran algo de envexa e unha considerable admiración. E ás veces, certa sorpresa. Porque me intriga saber cómo algúns amigos, de extraordinaria capacidade estomacal nos días de lupanda son quen, nos días normais, de quedar máis ou menos satisfeitos con cantidades moi inferiores ás veces por motivos que non sería discreto comentar…
Pero non son, realmente, tales observacións triviais as que me induciron a trazar estas liñas. Eu estimo tamén que a actitude que temos polo xeral ante a mesa ten, en tempos como os que vivimos, unha considerable importancia. Quizais non sexamos plenamente conscientes do que hoxe representan no mundo as nosas dúas características fundamentais neste terreo, que son, ó meu entender, a nosa ampla afección máis vale pecar por exceso que por defecto ó gusto da comida natural, e a verdadeiramente extraordinaria memoria gastronómica da que estamos dotados os galegos. En poucos lugares do mundo se oíu comentar, non xa a comida da que gozamos nin a perspectiva da que nos espera, senón o recordo de distantes e suculentas refeccións, ás veces de hai unha ducia de anos, saboreadas novamente no recordo, na compaña dos nosos amigos.
En contraposición a esta nosa postura, hai moitos países nos que é mesmo de mal gusto falar da comida con satisfacción. Países entre os que se consideran máis adiantados no camiño do progreso, pero que como resultado da presión e urxencia deste mesmo progreso, dos réximes alimenticios da guerra e a posguerra, das emancipacións femininas posiblemente mal entendidas, e mesmo de tradicións puritanas; entraron sen resistencia na era da lata de conservas, os alimentos refrixerados, a sopa en sobres, a comida en tubos coma se fose pasta de dentes… e non coma recurso útil en certos momentos, senón como cousa normal. Non hai moito afirmábase nunhas estatísticas que nunha terceira parte dos fogares ingleses por exemplo, non se acende nunca a cociña para cociñar, senón exclusivamente para quentar ou desconxelar alimentos xa preparados. Agora xa se anuncia ‘a cea de televisión’, unha refección completa en bandexa de cartón ou plástico e envoltura de celofán para ser consumida sobre os xeonllos sen necesidade de perder un detalle do programa. Outro día lemos que ó pan branco, o de superior estimación, cómpre restituírlle sinteticamente os elementos esenciais dos que se lle privou previamente, en nome da brancura. E recordo a propaganda do famoso fabricante de conservas que ten suma fachenda en declarar que os seus chícharos foron descolorados para seren logo tinguidos dunha cegante cor esmeralda…
Supoño que ó non mostrarse un de acordo con estas cousas, exporase a ser acusado de reaccionario. Pero quizais non sempre sexa o reaccionario o que está equivocado. En todo caso eu teño o que tal vez sexa o capricho de ver a Galicia como un dos últimos baluartes da vida natural ou, se se quere, humana, ante os avances dun suposto progreso. Confío en que será difícil, non xa vence-las nosas características e afeccións naturais, senón por exemplo, construír unha centola tan ben imitada coma aquela alcachofa do conto, na que din que un alemán atopou unha folliña que dicía ‘Faltan cinco follas’. Esperemos que o noso amor á comida natural e abondosa e a nosa sinalada memoria gastronómica nos permitan gozar aínda por algún tempo máis dos nosos praceres alimenticios. Por algún tempo, porque as forzas inimigas, a longo prazo, son asoballantes e os primeiros invasores, como ese lacón con grelos en conserva e outras cousas análogas, xa se introduciron no noso reducto. Eu como dixen antes, confeso a miña incapacidade para desempeñar un papel destacado nesta operación defensiva. Pero conste a miña adhesión ós bos comedores galegos. Bo proveito e que a derrota definitiva aínda se demore moito, que sexan alomenos os nosos netos os que teñan que refrega-las mans ante un bisté de plancto.
P. R. Castro.