Na miña emocionada lembranza das moitas xornadas compartidas na compaña de Plácido Castro, gardo na memoria a do instante en que o mirei por vez primeira. Baixaba, de vagariño, no solpor dun día calmo de verán, entre as rochas e piñeiros que beireaban o carreiro, costa abaixo cara a nosa casa, chantada no areal mesmo da praia da Calzoa, en Coruxo, desde a súa casiña de aluguer -a do desterro- no alto do monte, a tiro de pedra da nosa. Era a súa vivenda a máis fermosa mostra da simplicidade arquitectónica.-Imaxinade as casiñas que pintan con ceras os nenos artistas dos colexios- Sobre o impoluto encalado da fachada, no centro, unha portiña e, dunha banda e da outra, dúas fiestras pequenas. E, para rematar todo o conxunto, o cumio agudo do tellado a catro augas. Como podería ser o pincho dun pombal.

No interior: unha alcoba e unha cama -ben pouco folgada para tanto home-, cociña de leña, baño e, na sala, arredor da mesa, catro cadeiras e a lacena contra a parede. En fronte, noutro pano das paredes, unha litografía (que xa era da casa) coa estampa, reflectida na lagoa, dunha montaña nevada de Suiza. E fóra o recendo dos loureiros que medraban no lugar contra o valado. Todo pulcro, limpo e ordenado da man do propio Plácido nas cousas persoais: os libros, as carpetas, as libretas de debuxo, a caixa das acuarelas, moitos lápises e pinceis, o cinceiro sempre enriba da mesa…auxiliado de cotío polos bos coidados de Virxinia e Xoán, os caseiros e veciños, que atendían ao inquilino con moito respecto e singular afecto.

Calquera de vós que o tivese coñecido podería matinar que o fogar circunstancial do noso amigo pouco se acompasaba co seu talante intelectual, co trafego das relacións culturais que viña de vivir en anos anteriores a 1936, e mesmo coa súa humanidade física, cando tiña -no tempo do meu relato- cuarenta anos e andaba quen vos fala polos vinteún. Pero estou certo de que este tempo da súa veciñanza en Coruxo foi para el especialmente feliz, como o foi para cantos tivemos a fortuna de acompañalo nas moitas horas de día e de noite, de conversa sosegada na xenerosa humildade dun vaso de viño feito na casa dun veciño.

Non madrugaba, pero tampouco non tiña a obriga de erguerse cedo para buscar a vida, que lle puido ser roubada como a tantos outros compañeiros, por amor á Terra e á cultura. A súa figura, que enchía o marco todo da ventá, asomaba na media mañá de cada día para esculcar a paisaxe, por mirar de ónde viña o vento, por saber cómo nacera o día na acuarela do mar, se estaba tensa a liña da luz no horizonte, se xa viñan de volta as gamelas cara a praia. Ao seu pé, a sinxeleza verde da illa de Toralla. No fondo, recortada contra o ceo, a maxestade poderosa das illas Cíes e a lanza finala da terra do Morrazo.

Pero non todo foi ledicia naquelas xornadas tan lonxanas -anos 1942 e 43- da estadía de Plácido na praia de Coruxo. Os estados de ánimo, os sentimentos, pertencen ao inescrutable mundo interior de cada quen. A Plácido, en ocasións, aínda que por pouco tempo, pintábaselle no rostro un xesto alleo ao fío das conversas e gardaba silencio. Posiblemente era o mal de todos: a incerteza do destino despois da guerra. Un baleiro atenazante, como se todo estivese por facer e houbese que retomar a vida desde o comezo. A tristura mental dos derrotados.

De calquera xeito, en medio das nosas precariedades, que eran moitas, aquela anguria que ía e viña non puido aplacar os ánimos de Plácido e de todos nós. Na praia de Coruxo e a tódalas horas do día e da noite, temos rido moito con moitas historias imprevistas, no grupo dos amigos: Paco del Riego -agora á miña beira, relucente-, que moraba perto de nós, na casa dun mariñeiro; os meus irmáns, Darío, Xosé María, Alfonso e Emilio, e cantos entraban pola porta a todas horas. Os domingos e festivos, aínda que non sempre, achegábanse a Coruxo Xaime Illa, Celso Collazo e os científicos cataláns acollidos no desterro polos laboratorios ZELTIA de Porriño. Eran Calvet, Gordón, Catalán, Alfonso Busquet -aquel mozo forte e corpulento, fillo do director de “La Vanguardia” de Barcelona-, Bieito Andión e tantos outros.

Tiña daquela Plácido máis tempo dispoñible que todos nós para se adicar á súas afeccións, a pintura e outras querencias, e cando víñamos de regreso da cidade, cansos algúns e abatidos por labores que non nos eran moi propios, outros en procura de atopalos, tiña el documentada unha nova iniciativa para común entretemento. Surxiu así, por exemplo, diante duns vasos de viño, a proposta da denominada U.V.A (Universidade de Verán Autónoma). Que eu lembre agora, entre os moitos asuntos tratar no foro universitario en proxecto, tiña anotadas nunha libretiña as normas, estudo e recolleita de certas palabras castelás, coa proposta do seu significado a partir das suxerencias fonéticas e non da acepción real do termo, actividade lúdico-filolóxica que dimos en titular, por acordo unánime, “FONO LEX”. Os resultados foron verdadeiramente estimulantes, divertidos e mesmo terapéuticos. Era do que se trataba.

No outono, Plácido, coma todos nós, retornaba a Vigo. El ocupaba un piso, tamén de aluguer -daquela, practicamente, non os había en propiedade-, no segundo andar, posiblemente, do edificio número sete, ao comezo da rúa Lepanto. Aínda que non se prodigaba moito, nesta outra vivenda temos escoitado algunha vez das súas mans ao piano e da súa voz clara e fonda fermosas composicións inglesas e outras, da mesma partitura musical, trasladadas ao galego.

Despois de xantar, nas primeiras horas da tarde, reuníamos no Bar Derby, propiedade de don Albino Mallo -daquela Bar Imperial, por mor de que España era unha “unidad de destino en lo universal” e non se permitían nomes estranxeiros. Pouco a pouco íase enchendo a tertulia nunha ringleira de mesas contra o friso de madeira, baixo a luz dos espellos que percorrían a magnitude acolledora do local. Con Plácido: Maside, Lugrís, Laxeiro, Prego, Mario González, Paco del Riego, Celso Collazo, Xaime Illa, Pepe Meixide, Soneira, Sevillano, Xosé Sesto, Emilio Bugallo, Xavier Andrade, Martín Lázaro, tres ou catro irmáns Álvarez Blázquez, e outros que non dou lembrado. Os que viñan de paso: Manolo Torres de Marín, Pesqueiras de Lantaño, Virxilio Blanco de Cerdedo, ou Enrique, o poeta cego de Ferrol que escribía no seu Braille, compulsivamente, co punzón sobre as láminas de cartulina ocre.

Non podo dicir de qué falábamos, que sería arredor de todo o xeneroso mundo das humanidades, pero si lembro ben o que había que calar. Xa imaxinades. Non lonxe das nosas mesas, sentaba, patético, un home, agachada a cabeza detrás dun xornal aberto de par en par, que non daba lido, por escoitar a trama da nosa particular revolución. Non ían polo camiño que el sospeitaba as nosas conspiracións e, andando o tempo, acolleuse este homiño ao traballo fixo -discontinuo, como agora se di nas ordenanzas laborais, e non sempre permanecía no seu posto de vixía. Posiblemente en razón dunha orde do seu xefe, ao estimar que non pagaba a pena tanto esforzo no control dunha panda de xente tocada da cabeza…

Daquelas poucas horas compartidas e nunca esquecidas gardo como ouro en pano un pequeno sobre de hai 60 anos, algúns xogos literarios, ben pouco subversivos, que nos valían de entretemento. Poemas ao xeito do “cadáver exquisito” -así chamado polos escritores surrealistas franceses da década dos vinte- e outras cousas nas que non me podo deter.

No ano 1944 casa Plácido con Jesusa, tan boa amiga da nosa casa. No 48 toma a familia o camiño de Portugal e despois para inglaterra. Nunha humilde libretiña, con algúns poemas do meu irmán Emilio, improvísase no Bar Derby unha recolleita de comentarios e debuxos para lle ofrecer en homenaxe de despedida, da man dos numerosos contertulios, e que na premura dos primeiros días do mes de Agosto non se pudo completar. Pero as poucas páxinas escritas gardan o fervor de moitas amizades para un home cabal. Inesquecible.

Moitas gracias.

Álvaro Álvarez Blázquez.
Saiáns, febreiro de 2002.